چرا ورزش براي سلامت روان هم مفيد است؟

آيا مي دانيدكه مغز توانايي فوق العاده اي براي تغييرپذيري دارد و هر رويدادي كه ما تجربه مي كنيم يا مي بينيم موجب تغييراتي در سيناپس هاي مغز مي شود كه آن را LTP (1) مي نامند و منجر به يادداري و يادگيري مي شود، و آيا مي دانيد تمرينات مقاومتي مانند تمرين با وزنه و تمرينات استقامتي مانند دويدن آرام علاوه برعضله، باعث تغييراتي در سيستم عصبي مي شود؟
آيا مي دانيد كه بخش زيادي از كسب قدرت در اثر تمرينات قدرتي ناشي از تغييراتي است كه در سيستم عصبي رخ مي دهد، به طوري كه تأثير تمريات قدرتي در كسب قدرت همانند مقوله يادگيري است؟
آيا مي دانيد تمرينات ورزشي نوع استقامتي موجب ترشح ماده اي به نام BDNF (2) در هيپوكامپ مغز و CGRP (3) در پايانه هاي عصبي مي شود كه هر دو در حفظ بقاي سيستم عصبي مركزي و سيستم عصبي پيراموني نقش حياتي دارند؟ آيا مي دانيد كنترل هر سمت بدن در نيمكره مقابل مغز صورت مي گيرد؟ و ورزش با يك طرف بدن نه تنها باعث تغييراتي در نيمكره مغزي كنترل كننده آن سمت براي اجراي كارآمد مي شود، بلكه باعث تغييراتي در نيمكره طرف ديگر مي شود. به همين دليل است زماني كه حركتي را با يك دست ياد مي گيريم مي توانيم آن را به صورت نسبي با دست مقابل اجرا كنيم، در صورتي كه آن دست آن حركت را قبلاً تمرين نكرده است. اين پديده را آموزش متقابل (4) يا اثر متقاطع تمرين (5) مي نامند.
هر اندامِ بدن، براي كنترل حركتي خود، بخشي از سطح مغز را به خود اختصاص مي دهد. آيا مي دانيد تمرين حركتي با هر عضو باعث مي شود بخش كنترل كننده آن عضو در سطح كرتكس مغز افزايش يابد، مثلاً نقشه مربوط به انگشتان در نوازندگان و افراد نابينا كه خط بريل مي خوانند در مقايسه با افراد غيرماهر در كرتكس حركتي بيشتر گسترش يافته است. نقشه مربوط به انگشتان دست برتر در بازيكنان رشته بدمينتون در مقايسه با دست غيربرتر و افراد غيرماهر گسترش مي يابد. نتايج اين مطالعات نشان مي دهد كه تمرين بلندمدت مهارت هاي حسي حركتي مي تواند سازمان بندي عملكردي را در نقشه قشري ايجاد كند.
آيا مي دانيد كه تمرينات حركتي پيچيده مانند (ژيمناستيك) موجب افزايش سيناپس نوروني و گسترش دندريتي در داخل قشر حركتي مي شود، و همه اينها موجب افزايش كارايي مغز و در حقيقت راهي براي افزايش بقاي سلول هاي عصبي مغز است؟
آيا مي دانيد كه ورزش موجب افزايش ترشح آنفكالين در سيستم عصبي مي شود كه باعث كاهش درد و همچنين سرزندگي و شادابي فرد مي شود؟
آيا مي دانيد كه فعاليت هاي استقامتي موجب افزايش حجم مغز مي شود، به خصوص اگر اين فعاليت ها در دراز مدت (6ماه و بيشتر) انجام گيرند؟

ورزش بر آلزايمر چه اثري دارد؟
 

آيا مي دانيد فعاليت هاي ورزشي موجب كاهش آميلوئيد- بتا مي شود كه در ايجاد آلزايمر نقش دارد؟ اين پروتئين در سلول هاي دستگاه عصبي وجود دارد و در اتصال سلول ها به هم، تماس سلول ها و اتصال به ماتريس خارج سلولي و اسكلت سلولي نقش دارد. پژوهشگران نشان دادند كه 5 ماه تمرينات ورزشي اختياري، منجر به كاهش در آميلوئيد - بتاي خارج سلولي در سطح هيپوكامپ مي شود. به خوبي ثابت شده است كه تمرينات ورزشي هوازي، جريان خون مغزي كورتكس هاي آهيانه گيجگاهي و پيشين را در افراد مسن افزايش مي دهد. رشد مويرگ ها و بهبود جريان خون مغزي، در كرتكس پس سري و پيشين افراد آلزايمري ديده شده است. افت جريان خون مغز به پايين تر از سطح حياتي، منجر به تنظيم مثبت و غيرعملكردي اکسيدنيتريك شده كه مي تواند باعث كاهش در فعاليت فعال كننده پلاسموژن ويژه بافت (t-PA) (6) شود. نهايتاً اين كاهش با افزايشي در آميلوئيد- بتا همراه است.
با اين حال، فعاليت t-PA توليد پلاسمين را افزايش مي دهد كه ممكن است آميلوئيد - بتا را تجزيه كند. بنابراين، تمرينات ورزشي نيز به خاطر افزايش سطح فعاليت بدن باعث افزايش رهايش اكسيدنيتريك شده و ضمن افزايش جريان خون مغزي، فعاليت t-PA را نيز بالا مي برد.

فوايد بالقوه ورزش براي عوارض مرتبط با آلزايمر
 

كاهش وزن مشاهده شده در بيماران آلزايمري، مرتبط با كاهش بافت عضلاني است. كاهش بافت عضلاني موجب كاهش قدرت عضلاني و افتادن مكرر مي شود و در نتيجه باعث كاهش استقلال عملكري فرد خواهد شد. در اين مورد، بسياري از مطالعات، تأثير ورزش بر كاهش افتادن و افزايش تعادل را در اين بيماران گزارش كرده اند. به علاوه، مشخص شده است كه تمرين قدرتي مي تواند كاهش در توده عضله اسكلتي را متوقف كند و نيز كاهش شناختي را بهبود بخشد. بهبود كاهش شناختي از طريق تمرينات قلبي - عروقي نيز كسب شده است. بنابراين، تمرين ورزشي مداخله ساده و مفيدي است.
از ديگر فوائد تمرينات ورزشي براي بيماران آلزايمري، مي توان به تغيير در خلق و خو اشاره كرد. افسردگي با آلزايمر همراه است و 5 تا 23 درصد از بيماران را متأثر مي كند. نشان داده شده است كه بيماران آلزايمري كه ورزش مي كنند احتمال ابتلا به افسردگي در آنها كمتر است. در حقيقت، تأثير فعاليت هاي هوازي بر كاهش پاسخ به استرس و بهبود كيفيت زندگي از طريق رهايش اندروفين ها مشخص شده است.
نهايتاً، چندين مطالعه نيز از تأثير ورزش بر كاهش رفتارهاي ناخواسته مرتبط با آلزايمر، مانند سرگرداني، دست كشيدن روي لباس، ايجاد صداهاي تكراري، فحش دادن و رفتارهاي پرخاشگرانه و بهبود در ايجاد ارتباط و شركت در جمع سخن گفته اند.

تأثيرات افزوده فعاليت ورزشي در افراد آلزايمري
 

علاوه بر موارد ويژه بيماري آلزايمر، اين بيماران مي توانند از فوايد بالقوه فعاليت هاي ورزشي كسب شده توسط افراد سالم نيز بهره مند شوند. اين فوائد شامل افزايش اشتها، بهبود خواب، افزايش چگالي استخواني و سلامت قلبي - عروقي و... است. در اين مورد، بايد توجه داشت كه فاكتورهاي خطرزاي ثانويه مرتبط با آغاز آلزايمر، مانند بيماري هاي قلبي، بي تحركي يا فشار خون، مي توانند از طريق فعاليت هاي هوازي تعديل شوند.
در نهايت، چندين مطالعه كه از موش هاي تراژني استفاده كرده اند، نشان دادند كه فعاليت هوازي، ضخامت كرتكس حركتي و بيان فاكتور رشدي در مغز را افزايش مي دهد، كه منجر به رگ زايي در هر دوي كرتكس حركتي و مخچه مي شود و موجب فعال شدن ساز و كارهاي هموستاتيك (تعادل بخش) دروني شده كه آن نيز فرايندهاي انحطاط عصبي فعال را خنثي مي كند.
فعاليت هاي ورزشي، موجب افزايش جريان خون در سيستم عصبي مركزي مي شود كه ميزان دسترسي سلول هاي عصبي مركزي به اكسيژن و گلوكز را افزايش مي دهد و موجب افزايش بقاي آنها مي شود. شايد به همين دليل است كه ورزش براي افراد تجويز مي شود. و مي دانيم كه ورزش آسان ترين، ارزان ترين و در دسترس ترين وسيله براي ارتقا سلامت است.
به قول يكي از پژوهشگران "اگر مي شد فعاليت ورزشي را داخل يك قرص يا كپسول گنجاند، در آن صورت پرمصرف ترين داروي تجويز شده در طول تاريخ مي شد!"
آن چه گفته شد خلاصه كوتاهي از تأثير ورزش بر سيستم عصبي بود، پس با ورزش علاوه بر ارتقاي سلامت جسمي، سلامت روحي و رواني نيز ارتقا مي يابد.

پي نوشت ها :
 

1- Long - term potentiation
2- Brain derived neurotrophic factor
3- calcitonin gene related protein
4- cross educationtype plasminogen activator (t-pA)
5- cross- training effect- tissue
 

منبع: ماهنامه دانشمند شماره 577